قرارداد آتی چیست؟
قرارداد آتی (Futures Contract) یکی از ابزارهای مالیه که به افراد و شرکت‌ها این امکان رو می‌ده تا ریسک نوسانات قیمت در آینده رو مدیریت کنن یا از این نوسانات سود ببرن. این قراردادها توی بازارهای مختلف مثل کالاها (مانند طلا، نفت، گندم و …) و دارایی‌های مالی (مانند سهام و اوراق قرضه) استفاده می‌شن. برای درک بهتر، بیایید ابتدا ساختار کلی و عملکرد قراردادهای آتی رو توضیح بدیم.
ساختار قرارداد آتی
یک قرارداد آتی به طور کلی شامل دو طرف می‌شه که یکی از اون‌ها فروشنده و دیگری خریدار است. طرفین توافق می‌کنن که یک کالا یا دارایی مشخص رو در یک تاریخ معین توی آینده، با قیمتی که از قبل تعیین شده، معامله کنن. این قراردادها استاندارد شده و در بورس‌های معتبر معامله می‌شن. به این معنی که مشخصات فیزیکی و کیفی کالا یا دارایی، اندازه قرارداد و تاریخ تحویل از قبل مشخصه و طرفین فقط روی قیمت توافق می‌کنن.
قرارداد آتی چطوری کار می‌کنه؟
برای درک بهتر بیاین با یه مثال شروع کنیم. فرض کنیم شما یه کشاورز هستین که قراره چند ماه دیگه محصول گندم‌تون رو برداشت کنین. نگران اینین که قیمت گندم تا زمان برداشت کاهش پیدا کنه و شما نتونین محصول‌تون رو به قیمت خوبی بفروشین. برای جلوگیری از این ریسک، شما می‌تونین یه قرارداد آتی ببندین که توی اون قیمت گندم توی یه تاریخ مشخص تو آینده تعیین شده باشه. با این کار شما از هرگونه نوسانات قیمت در آینده در امان می‌مونین.
از طرف دیگه، فرض کنین یه نونوا هستین که می‌خواین مطمئن شین که می‌تونین گندم مورد نیازتون رو به قیمت فعلی بخرید، حتی اگه قیمت‌ها توی آینده بالا بره. شما می‌تونین طرف قرارداد اون کشاورز بشین و توافق کنین که توی اون تاریخ مشخص گندم رو به قیمت فعلی بخرید. اگه قیمت گندم توی آینده افزایش پیدا کنه، شما به نفع خودتون عمل کردین چون تونستین گندم رو ارزون‌تر از قیمت بازار بخرین. ولی اگه قیمت پایین بیاد، کشاورز سود کرده چون تونسته محصول‌ش رو به قیمت بالاتری بفروشه.
دلایل استفاده از قرارداد آتی
استفاده از قراردادهای آتی به دلایل مختلفی انجام می‌شه. اولین و مهم‌ترین دلیل، مدیریت ریسک هست. افراد و شرکت‌ها می‌تونن با بستن یه قرارداد آتی، از نوسانات قیمت در آینده جلوگیری کنن. به این ترتیب، اون‌ها می‌تونن قیمت خرید یا فروش کالا یا دارایی‌شون رو تثبیت کنن و از نگرانی در مورد تغییرات غیرمنتظره قیمت جلوگیری کنن.
دومین دلیل که ممکنه افراد به قراردادهای آتی علاقه‌مند بشن، سفته‌بازیه. در این حالت، افراد و موسسات وارد قراردادهای آتی می‌شن تا از نوسانات قیمت سود ببرن. این افراد پیش‌بینی می‌کنن که قیمت‌ها در آینده به سمتی حرکت می‌کنه که به نفع‌شون باشه و از این طریق می‌تونن سود قابل توجهی کسب کنن.
انواع قرارداد آتی
قراردادهای آتی به دو دسته کلی تقسیم می‌شن: قرارداد آتی کالا و قرارداد آتی مالی.
1. قرارداد آتی کالا
این نوع قراردادها روی کالاهای فیزیکی مثل طلا، نقره، نفت، گاز، گندم، شکر و سایر محصولات کشاورزی بسته می‌شن. این نوع قراردادها بیشتر مورد توجه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بزرگ این کالاهاست. برای مثال، یه شرکت تولیدکننده سوخت ممکنه بخواد قیمت نفت رو برای تامین مواد اولیه خودش تثبیت کنه. یا یه کشاورز ممکنه بخواد قیمت محصولات کشاورزی‌ش رو در آینده تضمین کنه.
2. قرارداد آتی مالی
این دسته قراردادها بیشتر روی دارایی‌های مالی مثل سهام، اوراق قرضه، و شاخص‌های بورسی بسته می‌شن. این نوع قراردادها بیشتر مورد توجه سرمایه‌گذاران و موسسات مالیه که می‌خوان ریسک‌های مالی خودشون رو مدیریت کنن یا از نوسانات بازار مالی سود ببرن. برای مثال، یه سرمایه‌گذار ممکنه بخواد ریسک ناشی از کاهش ارزش یه سبد سهام رو با استفاده از قراردادهای آتی مدیریت کنه.
مفاهیم کلیدی در قرارداد آتی
1. اهرم مالی (Leverage)
یکی از ویژگی‌های قراردادهای آتی اینه که شما می‌تونین با استفاده از اهرم مالی (Leverage) وارد بازار بشین. به این معنی که شما نیاز نیست کل مبلغ قرارداد رو از اول پرداخت کنین، بلکه فقط یه درصدی از کل مبلغ رو به عنوان مارجین (Margin) به حساب می‌ذارین. این باعث می‌شه که شما با سرمایه کم‌تری بتونین وارد قراردادهای بزرگ‌تری بشین و در صورت حرکت بازار به نفع شما، سود زیادی کسب کنین. ولی خب، این موضوع هم ریسکش رو بالا می‌بره. چون اگه بازار برخلاف پیش‌بینی شما حرکت کنه، ممکنه ضرر شما بیشتر از اون چیزی باشه که انتظار داشتین.
2. مارجین (Margin)
مارجین مبلغیه که شما باید به عنوان تضمین پرداخت به حساب بزارین تا بتونین وارد قرارداد بشین. این مبلغ به عنوان ضمانت اجرایی قرارداد استفاده می‌شه. مارجین به دو نوع اولیه و نگهداری تقسیم می‌شه. مارجین اولیه (Initial Margin) مبلغیه که شما برای ورود به قرارداد پرداخت می‌کنین و مارجین نگهداری (Maintenance Margin) مبلغیه که باید در حساب شما باقی بمونه تا بتونین قرارداد رو نگه دارین.
3. تسویه نقدی (Cash Settlement) و تحویل فیزیکی (Physical Delivery)
وقتی که موعد تحویل قرارداد آتی فرا می‌رسه، طرفین قرارداد می‌تونن به دو روش تسویه کنن: تسویه نقدی و تحویل فیزیکی.
- تسویه نقدی: در این روش، طرفین قرارداد بدون اینکه کالایی رو تحویل بدن، اختلاف بین قیمت قرارداد و قیمت بازار رو به صورت نقدی تسویه می‌کنن. این روش بیشتر توی قراردادهای آتی مالی مثل شاخص‌های بورسی استفاده می‌شه.
- تحویل فیزیکی: در این روش، فروشنده باید کالای موضوع قرارداد رو به خریدار تحویل بده. این روش بیشتر توی قراردادهای آتی کالا مثل طلا، نفت، و محصولات کشاورزی استفاده می‌شه.
چطور می‌تونیم از قرارداد آتی استفاده کنیم؟
استفاده از قراردادهای آتی بستگی به هدف شما داره. اگر شما تولیدکننده یا مصرف‌کننده‌ی یک کالای خاص هستین، می‌تونین از این قراردادها برای مدیریت ریسک نوسانات قیمت استفاده کنین. برای مثال، یه تولیدکننده‌ی فولاد ممکنه بخواد قیمت مواد اولیه خودش رو برای یه دوره طولانی تثبیت کنه تا از تغییرات قیمت در امان بمونه.
اگر شما یه سرمایه‌گذار یا سفته‌باز هستین، می‌تونین از قراردادهای آتی برای سود بردن از نوسانات قیمت استفاده کنین. برای مثال، اگر فکر می‌کنین که قیمت طلا در آینده افزایش پیدا می‌کنه، می‌تونین یه قرارداد آتی طلا بخرین و اگه پیش‌بینی شما درست باشه، سود خوبی به دست بیارین.
مزایای قرارداد آتی
- مدیریت ریسک: اولین و مهم‌ترین مزیت قراردادهای آتی اینه که به شما امکان می‌ده تا ریسک نوسانات قیمت رو مدیریت کنین. با تثبیت قیمت خرید یا فروش کالا یا دارایی در آینده، شما می‌تونین از تغییرات غیرمنتظره در امان بمونین.
- اهرم مالی: با استفاده از اهرم مالی، شما می‌تونین با سرمایه‌ی کم‌تری وارد بازار بشین و قراردادهای بزرگ‌تری رو کنترل کنین. این امکان به شما می‌ده که سود بیشتری از نوسانات بازار کسب کنین.
- نقدشوندگی بالا: بازارهای قراردادهای آتی معمولاً نقدشوندگی بالایی دارن. این به این معنیه که شما می‌تونین به راحتی و با هزینه‌ی کم وارد بازار بشین یا از بازار خارج بشین.
- دسترسی به بازارهای مختلف: قراردادهای آتی به شما امکان می‌دن تا به بازارهای مختلفی مثل بازار کالاها، بازار ارزها، و بازارهای مالی دسترسی داشته باشین و از فرصت‌های موجود در این بازارها بهره‌برداری کنین.
معایب قرارداد آتی
- ریسک بالای اهرم مالی: اهرم مالی که یکی از مزایای قراردادهای آتی هست، می‌تونه به همون اندازه هم خطرناک باشه. اگه بازار برخلاف پیش‌بینی شما حرکت کنه، ضرر شما می‌تونه چند برابر سرمایه‌ی اولیه‌تون باشه.
- نیاز به دانش و تجربه: معامله در قراردادهای آتی نیاز به دانش و تجربه‌ی زیادی داره. اگه شما با این بازارها آشنا نباشین و بدون اطلاعات کافی وارد این بازار بشین، ممکنه ضررهای سنگینی متحمل بشین.
- هزینه‌های مارجین: برای ورود به قراردادهای آتی، شما باید مارجین پرداخت کنین و اگه بازار برخلاف پیش‌بینی شما حرکت کنه، باید مارجین اضافی به حساب واریز کنین. این می‌تونه برای شما هزینه‌های زیادی داشته باشه.
قرارداد آتی در ایران
در ایران هم بازار قراردادهای آتی وجود داره و این بازار تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنه. یکی از معروف‌ترین قراردادهای آتی در ایران، قرارداد آتی سکه طلاست. این قراردادها در بورس کالای ایران معامله می‌شن و به افراد و شرکت‌ها امکان می‌ده تا ریسک نوسانات قیمت طلا رو مدیریت کنن یا از نوسانات قیمت سود ببرن.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
قرارداد آتی یکی از ابزارهای مهم و کارآمد در دنیای مالیه که به افراد و شرکت‌ها امکان می‌ده تا ریسک نوسانات قیمت در آینده رو مدیریت کنن یا از این نوسانات سود ببرن. این قراردادها توی بازارهای مختلف مثل کالاها و دارایی‌های مالی معامله می‌شن و می‌تونن ابزار قدرتمندی برای مدیریت ریسک یا سفته‌بازی باشن.
اما همونطور که دیدیم، استفاده از قراردادهای آتی نیاز به دانش و تجربه داره و اگه شما با این بازارها آشنا نباشین و بدون اطلاعات کافی وارد این بازار بشین، ممکنه ضررهای سنگینی متحمل بشین. بنابراین، قبل از ورود به این بازارها، حتماً با متخصصین مشورت کنین و همیشه از ریسک‌هایی که درگیرشن، آگاه باشین.
در نهایت، قرارداد آتی می‌تونه برای کسانی که به دنبال تثبیت قیمت کالاها یا دارایی‌هاشون هستن یا برای کسانی که به دنبال سود بردن از نوسانات بازار هستن، ابزار مناسبی باشه. ولی همیشه باید به یاد داشته باشین که این بازارها همواره با ریسک‌های خاص خودشون همراه هستن و باید با احتیاط واردشون شد.